Makaleler
Gemiadamları Ve Kıdem Tazminatı
Gemiadamları ve Kıdem Tazminatı
Kıdem ve tazminat dilimize yerleşmiş Arapça kökenli iki sözcük. Türk Dil Kurumuna göre kıdem bir görevde geçirilen süre anlamına gelir iken tazminat bir zarar karşılığında ödenen para anlamına gelmektedir. Hukuk literatürü içerisinde "kıdem tazminatı", işçiye en az 1 yıl olmak şartıyla çalıştığı her yıl için 30 günlük ücreti tutarında ödenen paradır. 4857 sayılı İş Kanununda kıdem tazminatı konusunda hüküm bulunmadığı için kıdem tazminatına ilişkin hükümler için mülga 1475 sayılı İş Kanunu 14. Maddesine göre yapılmaktadır.
1475 sayılı Kanunun 14 üncü maddesine göre çalışanlara belirli şartlarla kıdem tazminatı ödenmektedir. Aynı işverene bağlı çalışma süresinin en az 1 yıl olması şartıyla
*İşveren tarafından iyi niyet ve ahlak kurallarına aykırılık nedenleri dışındaki nedenlerle,
*İşçi tarafından sağlık, iyi niyet ve ahlak kuralarına aykırılık veya işyerinde işin durması benzeri nedenlerle,
*Askerlik veya kadın işçinin evliliği nedeniyle,
*Emeklilik hakkını kazanması veya bu kapsamda gereken sigortalılık süresi ve prim gününün doldurulması (8.9.1999 öncesi girişli ve 15 yıl 3600 prim gününü dolduran işçi için) durumunda,
*İşçinin vefat etmesi sonucu kıdem tazminatı ödenmektedir.
Ancak yazımızın konusu gemiadamları olduğu için geminin tonilatosuna ve taşıdığı bayrağa göre değişmekle birlikte 858 sayılı Deniz İş Kanunu ve 6098 sayılı Türk Borçlar Kanuna göre değerlendirilecektir.
Gemiadamının Kıdem Tazminatına hak kazanabilmesi için belirli şartlar öngörülmüştür. Bu şartları çalışılan gemiye ilişkin şartlar ve akdin sona erme şekline ilişkin şartlar olarak iki ayrı başlıkta incelemek mümkündür.
Çalışılan Gemiye İlişkin Şartlar.
Öncelikle çalışılan gemi 854 sayılı İş Kanunu kapsamında gemi olmalı yani kanunun uygulanmasında; sandal, mavna, şat, salapurya gibi olanlar da (gemi) sayılır hükmü uyarınca bu tarife uygun bir gemi de çalışıyor olmanız gerekmektedir. İkinci olarak çalışılan geminin 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunun 940. Maddesi uyarınca Türk Bayrağı çekme hakkına sahip olması gerekiyor. Diğer taraftan çalıştığınız geminin yüz ve daha yukarı grostonilatoluk olması ya da aynı işverene ait gemilerin grostonilatoları toplamı yüz veya daha fazla olması veyahut işverenin çalıştırdığı gemiadamı sayısı 5 veya daha fazla bulunması gerekiyor. Gemiye ilişkin şatları toparlayacak olu ise çalıştığınız geminin
1- Türk Bayrağı taşıması ve 100 grostonilatonun üzerinde olması,
Ya da
2- Türk Bayrağı taşıması kaydıyla 100 grostonilato olmasa dahi aynı işverene ait gemilerin grostonilatoları toplamı yüz veya daha fazla olması,
Ya da
3- Türk Bayrağı taşıması kaydıyla geminin tonilatosuna bakılmaksızın işverenin çalıştırdığı gemiadamı sayısı 5 veya daha fazla bulunması gerekmektedir.
İş akdinin Sona Erme Şekline İlişkin Şartlar.
Gemi adamının kıdem tazminatı alabilmesi için hizmet sözleşmesinin 858 Sayılı Deniz İş Kanunun 20. Maddesinde belirlenen nedenlere göre sona ermesi gerekmektedir.
858 Sayılı Deniz İş Kanunun 20. Maddesi uyarınca
1. İşveren tarafından bu Kanunun 14 üncü maddesinin 1 inci bendinde gösterilen sebepler dışında,
2. Gemi adamı tarafından bu Kanunun 14 üncü maddesinin II nci ve III üncü bentleri uyarınca,
3. Muvazzaf askerlik hizmeti dolayısıyla,
4. Bağlı bulundukları kanunla kurulu kurum veya sandıklardan yaşlılık, emeklilik veya malullük aylığı, yahut toptanödeme almak amacıyla,
Feshedilmesi durumunda kıdem tazminatı ödenir.
5. Gemiadamının ölümü halinde kdem tazminatı ödenir.
6. Kanunun 14/4 uyarınca geminin kayba uğraması, terk edilmesi veya harp ganimeti ilan edilmesi veyahut Türk Bayrağından ayrılması hallerinde hizmet akti kendiliğinden bozulur ve gemiadamı kıdem tazminatına hak kazanır.
Bu kapsamda gemi adamının işe başladığı tarihten itibaren hizmet akdinin devamı süresince her geçen tam yıl için işverence gemi adamına 30 günlük ücreti tutarında kıdem tazminatı ödenir. Bir yıldan artan süreler için de aynı oran üzerinden ödeme yapılır.
Kıdem tazminatının hesaplanması, son ücret üzerinden yapılır. Sefer, parça başına akord, götürü veya yüzde usulü gibi ücretin sabit olmadığı hallerde son bir yıllık süre içinde ödenen ücretin o süre içinde çalışılan günlere bölünmesi suretiyle bulunacak ortalama ücret bu tazminatın hesabına esas tutulur.
Ancak, son bir yıl içinde işçi ücretine zam yapıldığı takdirde tazminata esas ücret, gemi adamının işten ayrılma tarihi ile zammın yapıldığı tarih arasında alınan ücretin aynı süre içinde çalışılan günlere bölünmesi suretiyle hesaplanır. Ayrıca kıdem tazminatına esas olacak ücretin hesabında 29 uncu maddenin birinci fıkrasında yazılı ücrete ilaveten gemiadamına sağlanmış olan para ve para ile ölçülmesi mümkün akdi ve kanundan doğan menfaatler de gözönünde tutulur.
Gemi adamlarının kıdemleri hizmet akdinin devam etmiş veya fasılalarla yeniden akdedilmiş olmasına bakılmaksızın aynı işverenin bir veya değişik gemilerinde ve hizmetinde çalıştıkları süreler gözönüne alınarak hesaplanır.
Geminin devir veya intikali yahut herhangi bir suretle bir işverenden başka bir işverene geçmesi veya başka bir yere nakli halinde gemiadamının kıdemi, işyeri veya işyerlerindeki hizmet akitleri sürelerinin toplamı üzerinden hesaplanır.
12/7/1975 tarihinden itibaren geminin devri veya herhangi bir suretle el değiştirmesi halinde işlemiş kıdem tazminatlarından her iki işveren sorumludur. Ancak işyerini devreden işverenlerin bu sorumlulukları gemiadamını çalıştırdıkları sürelerle ve devir esnasındaki gemiadamının aldığı ücret seviyesiyle sınırlıdır.
12/7/1975 tarihinden evvel işyeri devrolmuş veya herhangi bir suretle el değiştirmişse devir mukavelesinde aksine bir hüküm yoksa işlemiş kıdem tazminatlarından yeni işveren sorumludur.
Son olarak Türk bayraklı gemide istihdam edilen gemiadamı yabancı uyruklu ise ne olacaktır? Durum mütekabiliyet esaslarına göre çözülecektir. Yani yabancı gemiadamının vatandaşı olduğu devlet Türk gemiadamlarına kıdem tazminatı alma hakkı tanıyor ise mütekabiliyet esaslarına göre kıdem tazminatı hakkına sahip olacaktır. Aksi halde taleplerini 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu hükümleri muvacehesinde talep edebilecektir.
