Makaleler

Genel olarak zamanaşımı, yasanın öngördüğü belli bir sürenin geçmesiyle, bir hakkın kazanılmasına veya bir borçtan kurtulmaya olanak sağlayan bir hukuki müessesedir.

Vergi Hukukunda zamanaşımı, belirli bir sürenin geçmesiyle idarenin vergiyi tarh ederek tebliğ etme yetkisini yahut vergi tahakkuk etmişse vergiyi tahsil etme yetkisini ortadan kaldıran bir müessesedir.

Vergi hukukunda temel zamanaşımı müessesesini “tarh zamanaşımı” ve “tahsil zamanaşımı” olarak iki alt başlıkta incelememiz mümkündür.

Tahakkuk Zamanaşımı

Tahakkuk Zamanaşımı VUK’nun 113 ve 114. maddelerinde düzenlenmiştir. Uygulamada tahakkuk zamanaşımına, tarh zamanaşımı, tebliğ zamanaşımı veya vergilendirme zamanaşımı da denmektedir. Vergi Usul Kanunu’nun 114. maddesi uyarınca, vergi alacağının doğduğu takvim yılını takip eden yılın başından başlayarak beş yıl içinde tarh ve yükümlüye tebliğ edilmeyen vergiler zamanaşımına uğrar. Buna göre tahakkuk zamanaşımı süresi beş yıldır.

Tahsil Zamanaşımı

Tahsil Zamanaşımı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanun’un 102. maddesinde düzenlenmiştir. Vergiler ve kamu alacakları, vadesinin rastladığı takvim yılını izleyen yılın başından itibaren 5 yıl geçmesine rağmen tahsil edilemezse zamanaşımına uğramaktadır. Tahsil zamanaşımı sadece vergiler için değil, vergi cezaları da dâhil her türlü kamu alacağı için geçerlidir. Tahsil zamanaşımına uğrayan kamu alacakları için cebri icra yetkileri kullanılamaz, ödeme emri gönderilemez. Hatta idare tarafından tahsil zamanaşımına uğramasına rağmen bir vergi yahut kamu alacağı için  ödeme emri göndermiş olsa dahi bu işlem yargı organlarınca iptal edilebilir.

Zamanaşımının hesaplanması sürecinde zamanaşımının durması ve zamanaşımının kesilmesi kavramları önem arz etmektedir. Bu noktada zamanaşımının durması ile kesilmesi arasında fark vardır. Zamanaşımı süresi durduğunda, durma anına kadar işlemiş süre zamanaşımının hesabında dikkate alınır. Kesilme halinde ise; kesilme anına kadar işlemiş süre dikkate alınmaz. Kesilmenin rastlandığı takvim yılını izleyen yılın başından itibaren zamanaşımı süresi yeni baştan işlemeye başlar.

Zamanaşımının Durması

Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkındaki Kanun’un 104. maddesine göre zamanaşımını durduran hâller şunlardır;

• Borçlunun yabancı bir ülkede bulunması,

• Borçlunun hileli (dolanlı) iflas etmesi,

• Borçlunun terekesinin tasfiyesi dolayısıyla hakkında takibat yapılmasına imkân bulunmaması.

Kanun koyucunun belirlemiş olduğu zamanaşımın durma sebeplerinden birinin gerçekleşmesi halinde durma anına kadar işlemiş olan sürenin geçerlidir. Durma sebebi ortadan kalktıktan sonra ise zamanaşımı süresi kaldığı yerden işlemeye devam eder. Tahakkuk zamanaşımını durduran iki sebep vardır: Bunlardan ilki, vergi dairesinin matrah takdiri için takdir komisyonuna başvurmasıdır. Bu başvuru zamanaşımını durdurur. Duran zamanaşımı ilgili komisyon kararının vergi dairesine teslimini takip eden günden itibaren kaldığı yerden işlemeye devam eder. Ancak işlemeyen süre her hâl ve takdirde bir yıldan fazla olamaz. Zamanaşımının durması için, takdir komisyonlarına yapılan başvuruların matrah takdiri için yapılması gerekir. Emsal bedeli tayini, kıymet takdiri gibi nedenlerle takdir komisyonunu başvuruda bulunulması, matrah takdiri olmayacağından zamanaşımını durdurmaz. Öte yandan tarhiyat öncesi uzlaşmaya gidilmesi de zamanaşımını durdurmaz.

Zamanaşımının Kesilmesi

Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkındaki Kanun’un 103. maddesine göre zamanaşımını kesen hâller şunlardır;

• Ödeme,

• Haciz uygulanması,

• Cebren tahsil ve takip işlemleri sonucunda yapılan her çeşit tahsilât,

• Ödeme emri tebliği,

• Mal bildirimi, mal edinme ve mal artmalarının bildirilmesi,

• Yukarıda belirtilen işlemlerden herhangi birinin kefile veya yabancı şahıs

ve kurumlar temsilcilerine uygulanması veya bunlar tarafından yapılması,

• İhtilaflı kamu alacaklarında yargı mercilerince bozma kararı verilmesi,

• Kamu alacağının teminata bağlanması,

• Yargı mercilerince yürütmenin durdurulmasına karar verilmesi,

• İki amme idaresi arasında mevcut bir borç için alacaklı amme idaresi tarafından borçlu amme idaresine borcun ödenmesi için yazı ile müracaat edilmesi,

• Amme alacağının özel kanunlara göre ödenmek üzere müracaatta bulunulması ve/veya ödeme planına bağlanması.

Zamanaşımının kesilmesi kanunda sayılan sebeplerden birinin gerçekleşmesi hâlinde, zamanaşımı süresinin o ana kadar işlemiş olan kısmının ortadan kalkması ve sürenin baştan itibaren yeniden işlemeye başlamasıdır. Vergi Usul Kanununda yer alan tahakkuk zamanaşımı süresinin dolmasıyla vergi idaresinin vergiyi tarh ve tebliğ etme yetkisi ortadan kalkar.

-ERK Avukatlık & Arabuluculuk-